Pies w nauce Psi behawiorysta
Matylda Matusiak
15 lipca 2024

Już w średniowieczu odkryto, że terapia z udziałem psów może znacząco poprawić stan psychiczny i fizyczny pacjentów. Obecnie, współpraca z czworonogami w terapii i edukacji zyskuje na popularności. Jednak praca terapeutyczna to wyzwanie dla psa, który musi być spokojny i posłuszny, pomimo nowych bodźców, miejsc i ludzi. Certyfikowane psy terapeutyczne oraz wykwalifikowani przewodnicy są kluczowymi elementami sukcesu terapii. Odpowiednio prowadzone sesje z udziałem zwierząt przynoszą liczne korzyści zdrowotne, redukują lęk i poprawiają zdrowie psychiczne, pod warunkiem że zachowane są wysokie standardy dotyczące dobrostanu zwierząt.

Pierwsze wzmianki o dogoterapii przypisuje się na IX wiek n.e., gdzie w klasztorach, w granicach Belgii, stosowano i praktykowano „terapię” dzieci „upośledzonych” z udziałem psów (Jagielski i in., 2014). Ówczesna dogoterapia była czymś nowym, a dodatkowo brak wiedzy nie pomagał w dobrym praktykowaniu i zachowaniu dobrostanu psa. Początkowo dogoterapia polegała jedynie na obcowaniu i przebywaniu w towarzystwie czworonogów. Z czasem tworzono zajęcia z udziałem psów, gdzie chorzy opiekowali się czworonogami, poprzez ich karmienie, czesanie i wychodzenie na spacery. Zaczęto zauważać pozytywne skutki obcowania z psami. Wiele badań potwierdzało fizyczne i psychologiczne korzyści u pacjentów.

Terapia z udziałem psa

Pamiętajmy, że to człowiek, a nie pies, pełni rolę terapeuty. Zwierzę jedynie aktywizuje i mobilizuje pacjenta do działania, lecz samo nie leczy. Udział psów w terapii powinien być rozważany dopiero wtedy, gdy inne formy terapii, takie jak muzykoterapia, zawodzą, ponieważ jest to obciążające dla psów. Należy również zastanowić się, czy dana osoba rzeczywiście skorzysta z takiej terapii. Pies powinien być atrakcyjnym bodźcem i inspiratorem zabaw terapeutycznych, które pomagają pacjentom doświadczyć skuteczności komunikacji werbalnej i korzyści z komunikacji pozawerbalnej (Laskowska, 2017).

Aby ustalić, czy terapia z psem jest potrzebna, kluczowe jest określenie charakteru problemów pacjenta w terapii lub ucznia w nauce (Potocka, 2019). Przed zgłoszeniem chęci uczestnictwa w zajęciach z psem, należy przeanalizować dotychczasowe postępy w innych formach terapii i edukacji. To pozwoli uniknąć niepotrzebnego angażowania psa w terapię.

Terapia z udziałem psów nie powinna być dostępna dla każdego, lecz jedynie wtedy, gdy jest to naprawdę potrzebne. Jeśli pacjent osiąga sukcesy w aktualnej terapii bez psa i widać jego postępy, dodatkowe zaangażowanie zwierzęcia nie jest konieczne. W przypadku pacjentów o niskiej motywacji, słabym skupieniu, braku postępów w terapii oraz niechęci do współpracy z terapeutą, można rozważyć włączenie psa do terapii. Interakcje z psem powinny być dla pacjenta atrakcyjne; jeśli brakuje motywacji do takiej formy terapii, nie przyniesie ona oczekiwanych efektów.

Wpływ zwierząt terapeutycznych na człowieka

Wykonywano wiele badań, aby dowieść skuteczności dogoterapii. Dowody co do skuteczności zajęć w różnych zaburzeniach mają wyłącznie charakter dowodów klasy C, czyli pochodzą wyłącznie z małych prób, a część tych badań jest wątpliwa pod względem metodologicznym. Polska terminologia i obecny w niej stale przyrostek „terapia” (dogoterapia, kynoterapia, animaloterapia) sugeruje ściśle terapeutyczny charakter działań, pomimo że w rzeczywistości mogą to być zajęcia zarówno o charakterze terapeutycznym, pedagogicznym czy aktywizującym (Nawrot, 2014; Potocka i in., 2014). Dlatego też kynoterapia wykorzystywana jest najczęściej jako baza wspierająca dla innych metod terapii, których charakterystyczne kanały oddziaływania wzmacniane są obecnością i udziałem psa (Sipowicz i Podlecka, 2018).

Wpływ psów terapeutycznych na terapię klasyczną przynosi wiele korzyści, w tym zwiększenie komfortu psychicznego dzieci, redukcję lęków i napięć oraz obniżenie poziomu stresu. Podczas lekcji w szkole, psy terapeutyczne pozytywnie wpływają na przyswajanie wiedzy, zwłaszcza w przypadku dzieci z ADHD, ADD czy dysleksją. Badania wskazują, że obecność psa może poprawić nastawienie uczniów do szkoły oraz ich relacje społeczne z rówieśnikami i nauczycielami (Potocka, 2016).

Psy terapeutyczne odgrywają ważną rolę w leczeniu różnych chorób, zarówno somatycznych, jak i psychicznych, przyczyniając się do poprawy stanu pacjentów (Jastrzębska i Wadas, 2020). Terapia z udziałem psów jest odpowiednia dla osób w każdym wieku i z różnych grup społecznych, pod warunkiem, że pacjent akceptuje psa i chce uczestniczyć w zajęciach. Kluczem do sukcesu jest pozytywne nastawienie właściciela do psa oraz aktywne spędzanie z nim czasu (Nawrocka-Rohnka, 2011).

Psy pomagają przełamywać bariery jako istoty nieoceniające, nieponaglające i nie wyśmiewające się z ludzkich niedoskonałości, obdarzając zaufaniem i bliskością. Dzięki temu podopieczni mogą czuć się bezpiecznie zarówno na zajęciach indywidualnych, jak i grupowych (Chrost, 2018). Badania z zakresu antrozoologii potwierdzają pozytywny wpływ zwierząt na zdrowie, zapewniając poczucie wsparcia. Dzieci mogą zwierzać się psom ze swoich problemów i sukcesów, traktując je jak najbliższych przyjaciół.

Terapia z psami pomaga rekompensować samotność, poprawia nastrój, daje poczucie akceptacji, zainteresowania, przynależności, poprawia samoocenę, działa uspokajająco i daje poczucie bycia kochanym. Zwierzęta aktywują hormon oksytocyny, który wydziela się podczas głaskania, dotykania i przytulania. Oksytocyna redukuje stres, działa przeciwlękowo oraz wspiera procesy wzrostu i rekonwalescencji organizmu.

Model pracy

Pies nie jest przedmiotem i trzeba pamiętać, że on też się męczy przez co jego czas podczas zajęć jest ograniczony i nie można go angażować do wszystkich wykonywanych czynności (Potocka i in., 2019). Zazwyczaj pies wykonuje jedno ćwiczenie bądź wzmocnienie pozytywne w postaci zabawy po ukończonym zadaniu. Sesje terapeutyczne z psami powinny być krótkie i łatwe dla zwierzęcia. Zadaniem przewodnika jest rozplanowanie zajęć z uwzględnieniem potrzeb psa (spacer, sen, zabawa, posiłek). Niestety bardzo często dochodzi do wyeksploatowania psów pracujących przez co stają się bardziej apatyczne, mniej chętne do współpracy i zabawy, stają się bierne. Nie na tym ma polegać terapia, musi być zachowany dobrostan zarówno zwierzęcia jak i klientów. Ważne jest wyznaczenie psu strefy biernej, w której będzie mógł odpocząć jak i strefy aktywnej, w której odbywają się ćwiczenia.

Pies musi mieć zapewnioną przestrzeń osobistą, pracuje z jednym dzieckiem w bliskim kontakcie, a pozostałe się przyglądają. Wpływa to na jego poczucie komfortu, które przekłada się na dobrostan zwierzęcia. Podczas zajęć zwierzę musi mieć dostęp do świeżej wody i gdy jest taka potrzeba również do pokarmu. W pomieszczeniu powinna być wykładzina, aby pies miał pewne i bezpieczne podłoże. Należy pamiętać, że włączenie psa do zajęć odbywa się stopniowo, aby zarówno pies jak i pacjenci/klienci czuli się komfortowo. Opiekun ma za zadanie przeprowadzić taką aklimatyzację stopniowo i jak najmniej stresowo. Aby włączyć psa do zajęć wymogiem jest nawiązanie relacji między nim a pacjentem, gdyż wytworzona więź zachęca do nawiązania kontaktu terapeutycznego z pozostałym zespołem, dzięki czemu motywacja do ćwiczeń wzrasta, a praca staje się efektywniejsza (Kulisiewicz, 2012).

Klienci/pacjenci muszą przestrzegać zasad obcowania ze zwierzęciem, nie może dojść do stanu zagrożenia bezpieczeństwa bądź zdrowia psa. To właśnie przewodnik ma za zadanie odbierać sygnały psa, gdy ten jest zmęczony lub zestresowany i natychmiastowo odpowiednio zareagować. Pies terapeutyczny jest podmiotem w procesie terapeutycznym, a nie przedmiotem. To on stanowi wraz ze swoim opiekunem zespół terapeutyczny, w którym dobro obu jest tak samo ważne.

Psy terapeutyczne

Wbrew powszechnym przekonaniom nie każdy łagodny, sympatyczny i radosny w kontakcie z człowiekiem pies może pracować w dogoterapii. Wybór odpowiedniego osobnika do terapii jest bardzo ważny, gdyż umożliwia prowadzenie jej w sposób bezpieczny i kontrolowany (Stryła i in., 2012). Psy wspomagające terapie muszą również przejść odpowiednią socjalizację oraz szkolenie, które określą ich przydatność do tej pracy. Psy terapeutyczne w terapii muszą spełniać określone kryteria. Kluczowe są cechy psychiczne, do których zalicza się łagodny i zrównoważony temperament. Określenie temperamentu psa ma istotne znaczenie z punktu widzenia przydatności do dogoterapii (Sipowicz i in., 2016). Określa zrównoważenie emocjonalne, niską reaktywność emocjonalną oraz wysoką wytrzymałość na rozproszenia. Te cechy są w dużej części zdeterminowane genetycznie, można je określić od wieku szczenięcego. Według Jagielskiego i in. (2014) pies terapeuta powinien cechować się:


Wyszkolone psy terapeutyczne powinny przejawiać opanowanie i cierpliwość jednocześnie w wesoły, ale niezbyt ekspresyjny sposób. Psy terapeutyczne nie mogą obawiać się ludzi, muszą czuć się swobodnie i pewnie w ich towarzystwie. Powinny nawiązywać pozytywny kontakt wzrokowy i akceptować krótkotrwały przyjazny dotyk. Pies pracujący w roli terapeuty musi wykazywać się niezwykłym posłuszeństwem, łagodnością, delikatnością i precyzją (Kusiak- Kokocińska i Maliszewski, 2017). Łatwość i chęć uczenia są wymagane od przyszłego psa terapeuty, gdyż na podstawowych komendach i poleceniach odbywają się zajęcia. Tak naprawdę szkolenie psów terapeutycznych nigdy się nie kończy. Ważną cechą jest odpowiednie radzenie sobie ze stresem albo odporność na niego. Pies wiążący pracę z dyskomfortem nie będzie chciał chętnie pracować. Jednakże przed wyborem odpowiedniego szczenięcia trzeba wybrać rasę. W Polsce istnienie „lista ras agresywnych”, dlatego wskazane jest zrezygnowanie z używania przedstawicieli tych ras w dogoterapii (Pieczyńska i in., 2012).

Preferowane są psy rasowe, u których z dużym prawdopodobieństwem można spodziewać się określonego typu zachowań. Wpływa na to ich pierwotne przeznaczenie czy też odruchowe zachowania typowe dla danej rasy. Pewne rasy psów są łatwiejsze w szkoleniu i wymagają mniejszych umiejętności od przewodnika, stąd być może częściej wykorzystuje się je w dogoterapii (Jagielski i in, 2014). Występują rasy, które posiadają korzystniejsze cechy sprawdzające się w dogoterapii (np. retrievery). Jednakże przynależenie szczenięcia do określonej rasy nie daje gwarancji występowania określonych cech, a tylko zwiększenie prawdopodobieństwa ich wystąpienia.

Nie ma określonej rasy, na podstawie której można by stwierdzić, że jest stworzona do pracy w dogoterapii. Najczęściej wykorzystywane są retrievery i płochacze. Dużo rzadziej wykorzystuje się psy nierasowe do pracy w tym obszarze. Pies do dogoterapii nie musi być psem rodowodowym, dobrze jednak byłoby, aby przynajmniej pochodził od rasowych przodków (Pieczyńska i in., 2012). Wynika to z faktu, że na podstawie ogólnej charakterystyki rasy jesteśmy w stanie łatwiej przewidzieć zachowania psa w różnych sytuacjach. Stąd często dyskwalifikuje się psy schroniskowe oraz wszelkie inne, których przeszłość jest nieznana. Nie wiadomo czego doświadczały te psy w swoim życiu, jakie mają traumy przez to przewidywalność ich zachowań jest mniej pewna.

Bibliografia

  1. Chrost S., 2018: Dogoterapia jako metoda wspomagania procesu rehabilitacji dzieci. Rozprawy Społeczne, 12, 3, 64-71.
  2. Jagielski D., Jagielska A., Pyszora A., 2014: Dogoterapia — historia, założenia, cele. Propozycja zastosowania w opiece paliatywnej. Medycyna Paliatywna w Praktyce, 8, 4, 163-167.
  3. Jastrzębska E., Wadas E., 2020: Dogoterapia – jak to się zaczęło. Przegląd Hodowlany, 3, 28-31.
  4. Kusiak-Kokocińska A., Maliszewski G., 2017: Etologia w praktyce dogoterapeuty, czyliistota komunikacji człowiek – pies, Przegląd Hodowlany, 6, 5-7.
  5. Laskowska B., 2017: Rola psa terapeuty i jego przewodnika w procesie radzenia sobie z różnymi trudnościami życiowymi. Proceedings of the 7th International Scientific Conference, 24 grudnia 2017 r., Bratislava, 121-129.
  6. Kulisiewicz B., 2012: Pies w aktywności twórczej dziecka. Wydawnictwo Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie, Częstochowa, 5-9.
  7. Nawrot K., 2016: Dogoterapia jako forma wspomagania działań resocjalizacyjnych: wiedza studentów a doświadczenia profesjonalistów [w] Zeszyty Studenckiego Ruchu Naukowego, pod red. Cygan S., Wyd. Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach Kielce, 135-145.
  8. Nawrocka-Rohnka J., 2011: Wpływ kontaktu z psem na organizm człowieka – przegląd literatury. Nowiny lekarskie, 80, 2, 147-152.
  9. Pieczyńska N., Nawrocka-Rohnka J., Urban M., 2012: Dogoterapia i dogoaktywność – podobieństwa i różnice. Wydawnictwo Dabart, Poznań, 4-44.
  10. Potocka A., 2016: Wsparcie społeczne zwierząt towarzyszących jako istotny element wpływający na efektywność terapii i edukacji, Poznańskie Zeszyty Humanistyczne, 29, 29-43.
  11. Potocka A., 2019: Psychologiczne i moralne aspekty terapii i edukacji z udziałem psów [w] Bezpieczne czy zniewolone? Szkice o zwierzętach, pod red. Mamzer H., Żok A., Wyd. Oficyna Wydawnicza Epigram, Bydgoszcz, 233-249.
  12. Potocka A., Chrobak K., Czwartyńska M., Nawrocka-Rohnka J., Nochowicz M., Szwanka M., Terechowicz A., 2019: Terapia i edukacja z psem. Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa, 7-138.
  13. Potocka A., Grzegorzewski W., Kowalski I., 2014: Udział zwierząt w terapii. Wpływ psów, kotów i koni na zdrowie człowieka w kontekście badań i obowiązujących standardów. Szkice humanistyczne, 14, 4, 141-151.
  14. Sipowicz K., Najbert E., Pietras T., 2016: Dogoterapia. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 9-150.
  15. Sipowicz K., Podlecka M., 2018: Kynoterapia dzieci z trudnościami emocjonalnymi [w] Dzieci z trudnościami poznawczymi i emocjonalnymi w młodszym wieku, pod red. Śmiechowskiej-Petrovskij E., Kwiatkowskiej E., Wydawnictwo Naukowe UKSW, Warszawa, 105-131.
  16. Stryła W., Majchrzycki M., Łańczak-Trzaskowska M., Janicka A., 2012: Dogoterapia – metoda wspomagająca rehabilitację medyczną [w] Dysfunkcje narządów ruchu. Interdyscyplinarne rozumienie problemów związanych z diagnostyką i terapią dziecka, pod red. Majchrzycki M., Wyd. Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, Poznań, 3, 105-111.
Podziel się Facebook